Hatırlanacağı üzere Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, 2023 yılında yaptığı değerlendirmede Akkuyu NGS’nin ilk reaktörünün Cumhuriyet’in 101’inci yılı olan 29 Ekim 2024’te devreye alınmasının hedeflendiğini duyurmuştu. Ancak bu tarih Eylül 2024’te yapılan yeni açıklamada revize edilerek 2025 yılına çekilmişti. Son açıklamalar ise devreye alma sürecinin 2026’ya kaydığını gösteriyor.

Anadolu Ajansı’na konuşan Dedusenko, birinci devreye alma kompleksine odaklandıklarını, buna paralel olarak ikinci, üçüncü ve dördüncü ünitelerde inşaat ve montaj faaliyetlerinin aralıksız devam ettiğini belirtti. Dedusenko, gelecek yılın tüm bu çalışmalar açısından kritik olduğunu vurgulayarak 2026’nın açık şekilde “devreye alma yılı” olarak tanımlanabileceğini söyledi.

Siemens gecikmenin ana sebeplerinden

Süreci etkileyen en önemli başlıklardan biri ise, santralin ürettiği elektriğin Türkiye’nin enerji iletim sistemine aktarılmasını sağlayacak gaz yalıtımlı şalt tesisi oldu. Siemens tarafından tedarik edilmesi taahhüt edilen ancak teslimatı gerçekleştirilmeyen bu sistemin, nükleer santralin ana bileşenlerinden biri olduğuna dikkat çeken Dedusenko, bu ekipman olmadan santral hazır olsa bile elektrik dağıtımının mümkün olmadığını ifade etti.

Kritik bileşenlerde süreç tamam

Tüm zorluklara rağmen çalışmaların hız kesmeden sürdüğünü belirten Dedusenko, 2025 yılı boyunca dört ünitenin tamamında faaliyetlerin devam ettiğini, finansman kaynaklarının bir bölümünün yurt dışında dondurulmuş olmasının süreci zorlaştırdığını ancak Rus hükümeti, Rosatom ve Türk tarafının ortak çabalarıyla bu engellerin aşıldığını dile getirdi.

Birinci devreye alma kompleksinin devreye girmesiyle birlikte bu yapının diğer üniteler için de temel hizmetleri sağlayacağını vurgulayan Dedusenko, ana yapıların hazır olduğunu, birinci ünitedeki ana ekipmanların monte edildiğini, dizel jeneratörler dahil olmak üzere santralin güvenli çalışması için kritik sistemlerin test edildiğini söyledi. Tüm bu hazırlıkların, santralin gelecek yıl şebekeye elektrik vermeye hazır hale gelmesi amacıyla yürütüldüğünü kaydetti.

Öte yandan Dedusenko, küçük modüler reaktörlerin (SMR) küresel ölçekte giderek daha fazla önem kazandığını da vurguladı. Dünyada farklı aşamalarda 70’ten fazla düşük güçlü nükleer reaktör projesi bulunduğunu belirten Dedusenko, Rosatom’un bu alanda seri üretime geçmiş RITM-200 reaktörüyle lider konumda olduğunu söyledi. Türkiye’nin 2053 hedefleri doğrultusunda sınırlı sayıda nükleer santral sahasına sahip olduğuna dikkat çeken Dedusenko, daha kompakt ve yüksek sismik dayanımı olan küçük reaktörlerin Türkiye için stratejik bir seçenek sunduğunu belirtti.

İmzalar 2010'da atılmıştı

2010 ile 2017 yılları arasında Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’ndan (EPDK) gerekli izin ve onaylar alındı. Bu sürecin tamamlanmasının ardından, 2017 yılında birinci nükleer reaktörün temel kazısı ve inşaat faaliyetleri resmen başladı. Birinci ünite için kritik aşamalardan biri olan ilk beton dökümü ise Nisan 2018’de gerçekleştirildi.

Takip eden yıllarda santral sahasındaki çalışmalar genişledi. 2020 ile 2022 yılları arasında ikinci, üçüncü ve dördüncü ünitelerin temelleri atılarak dört reaktörlü yapının inşası fiilen şekillenmeye başladı. Nisan 2023’te, birinci ünitedeki inşaatın büyük ölçüde tamamlanmasıyla birlikte, bu reaktör için taze nükleer yakıt Akkuyu sahasına getirildi ve proje yeni bir teknik aşamaya geçti.

Yaklaşık 20 milyar dolarlık yatırım büyüklüğüne sahip olan Akkuyu NGS, çoğunluğu Rus sermayeli olmasına rağmen Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına tabi olarak faaliyet gösteren Akkuyu Nükleer AŞ tarafından yürütülüyor. Proje, Türkiye ile Rusya arasında hayata geçirilen ve “Yap-Sahip Ol-İşlet” modeliyle uygulanan ilk nükleer enerji santrali olma özelliğini taşıyor. Bu model kapsamında santralin inşası, işletilmesi, ekonomik ömrünü tamamladıktan sonra işletmeden çıkarılması ve söküm süreci, Rosatom bünyesindeki Akkuyu Nükleer AŞ’nin sorumluluğunda bulunuyor.

Ayrıca Bkz.Helios: Fisyon seviyesinde performans hedefleyen füzyon reaktörü

Şirket tarafından paylaşılan bilgilere göre santralin tasarım ömrü 60 yıl olarak planlanırken, bu sürenin 20 yıl daha uzatılabilmesi teknik olarak mümkün görülüyor. Türkiye ile Rusya arasında Mayıs 2010’da imzalanan hükümetler arası anlaşma çerçevesinde Türkiye, birinci ve ikinci ünitelerde üretilen elektriğin yüzde 70’ini, üçüncü ve dördüncü ünitelerde üretilen elektriğin ise yüzde 30’unu 15 yıl boyunca Akkuyu Nükleer AŞ’den satın almayı taahhüt ediyor.

Söz konusu anlaşmaya göre şirket, ilk iki üniteden kalan yüzde 30’luk, üçüncü ve dördüncü ünitelerden kalan ise yüzde 70’lik elektrik miktarını, kendi kanalları veya enerji perakende tedarikçileri aracılığıyla serbest elektrik piyasasında satma hakkına sahip olacak. Santralin devreye girmesiyle birlikte Türkiye, bu alım garantisi kapsamında 15 yıl boyunca kilovatsaat başına 12,35 sent bedel ödeyecek.

Teknik özellikler açısından bakıldığında Akkuyu NGS, her biri 1.200 MWt güç çıkışına sahip dört adet Rus tasarımı VVER 3+ nesil reaktörden oluşuyor. Santral tüm üniteleriyle tam kapasiteye ulaştığında, yıllık yaklaşık 35 milyar kilovatsaat elektrik üretmesi ve bu üretimle Türkiye’nin toplam elektrik ihtiyacının yaklaşık yüzde 10’unu karşılaması hedefleniyor.