Bilim insanları, Dünya’dan yaklaşık 300 milyon ışık yılı uzaklıktaki bir galaksinin merkezinde bulunan süper kütleli bir kara deliğin “uyanışını” ilk kez gerçek zamanlı olarak gözlemledi ve bu gözlem sürecinde garip parlamalar görüldü. Bu çarpıcı gelişme, Nature Astronomy dergisinde yayımlanan araştırmayla duyuruldu.

Sessiz galaksi bir anda parlamaya başladı

Virgo (Başak) Takımyıldızı’nda yer alan ve “SDSS1335+0728” adıyla bilinen galaksi, on yıllardır sessizdi. Ancak 2019’un sonlarında gökbilimciler, bu galaksinin merkezinden beklenmedik şekilde parlak enerji patlamaları geldiğini fark etti. Bu olağanüstü durum üzerine, galaksinin çekirdeği “Ansky” adıyla yeniden sınıflandırıldı ve NASA ile Avrupa Uzay Ajansı (ESA) teleskopları devreye alındı.

Avrupa Güney Gözlemevi’nden Paula Sanchez Saez liderliğindeki ekip, ilk gözlemlerde X-ışını emisyonlarına dair net bir iz bulamasa da, sürecin peşini bırakmadı. Dönüm noktası ise Şubat 2024’te geldi.

Ayrıca Bkz.Ay’ın uzak yüzünden gelen toprak örnekleri şaşırttı: Daha mı kurak?

Zira bu tarihte Şili'nin Valparaiso Üniversitesi'nden Lorena Hernandez-Garcia, Ansky’den düzenli X-ışını patlamaları tespit etti. Bunun üzerine NASA’nın Chandra, NICER ve Swift gibi teleskopları tekrar devreye girdi. Yapılan analizler, Ansky’nin “quasiperiodic eruption” (QPE veya yarı periyodik patlama) olarak bilinen, düzenli ama kısa süreli parlamalar yaşadığını ortaya koydu. Hernandez-Garcia, yaptığı açıklamada “QPE'ler kısa ömürlü parlama olaylarıdır. Ve ilk kez uyanıyor gibi görünen bir kara delikte böyle bir olay gözlemledik” dedi.

Bilim insanları bu parlamaların şimdiye kadar gözlenenlerin on katı daha uzun sürdüğünü ve on kat daha parlak olduğunu belirtiyor. Ansky'nin patlamaları, yaklaşık 4,5 günlük düzenli aralıklarla gerçekleşiyor ve her biri, bugüne dek gözlemlenen diğer QPE’lerden yüz kat fazla enerji yayıyor.

Yıldız ölümü yok, peki bu enerji nereden geliyor?

< Resime gitmek için tıklayın >

Bilim dünyası için en şaşırtıcı detaylardan biri, bu olağanüstü enerji patlamalarının bir yıldızın kara deliğe düşmesiyle açıklanamaması. Genellikle bir yıldızın parçalanarak yığılma diskine (maddenin kara deliğe düşmeden önce oluşturduğu disk) dahil olduğunda QPE’lere neden olabiliyor. Ancak Ansky’de böyle bir yıldız kalıntısına rastlanmadı.

Yeni teoriler arasında, kara deliğin yakınındaki galaktik gazı çekerek bir yığılma diski oluşturduğu ve bu diskin içinden geçen küçük bir kozmik cismin diski tekrar tekrar rahatsız ederek şok dalgaları yarattığı fikri öne çıkıyor.

Ansky’nin yeniden canlanması, gökbilimcilere sadece yeni bir gözlem değil, aynı zamanda kara deliklerin evrimini anlama konusunda benzersiz bir fırsat sundu. Bugüne kadar teoriler, gözlemsel verilerden çok daha fazlaydı. Şimdi ise bu nadir olay sayesinde, modeller gerçek verilere dayandırılarak test edilebilecek.