Daron Acemoğlu gurur yaşattı

2024 Nobel Ekonomi Ödülü’ne Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson layık görüldü. Bu üç isim kurumların refahı nasıl oluşturduğu ve nasıl etkilediğiyle ilgili çalışmalarından dolayı ödüle hak kazandı. Acemoğlu daha önce de iki kez iktisat alanında Nobel ödülüne aday olarak gösterilmişti.

Ayrıca Bkz.2024 Nobel Fizik Ödülü, yapay zekanın "babalarına" gitti

Üç ekonomist ulusların zenginleşmesi konusunda, coğrafi ve ekonomik açıdan farklı özelliklere sahip ülkeleri kıyaslayarak, kurumların yapısının bu süreçte belirleyici faktör olduğuna ilişkin çıkarımlarda bulunmuşlardı.

Nobel komitesi "Hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu toplumlar ve nüfusunu kötüye kullanan kurumlar büyüme veya daha iyiye doğru değişim yaratmaz. Ödül sahiplerinin araştırması bunun nedenini anlamamıza yardımcı oluyor" açıklamasını yaptı.

Daron Acemoğlu, ödülün açıklanmasının ardından düzenlenen basın toplantısında, "İyi bir kariyere sahip olmayı hayal ediyorsunuz ama bu ödül bunun da ötesinde bir şey” ifadelerini kullandı. 

Daron Acemoğlu Türkiye'den Nobel ödülü alan üçüncü isim oldu. Daha önce Orhan Pamuk, 2006 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülmüştü. Aziz Sancar da 2015 yılında Nobel Kimya Ödülü'nü kazanmıştı. Türkiye Nobel ödül sıralamasında 31.sıraya yükseldi. 

Daron Acemoğlu kimdir?

Daron Acemoğlu 1967 yılında İstanbul'da dünyaya geldi. Hukukçu Kevork Acemoğlu ile şair ve edebiyatçı İrma Acemoğlu'nun oğlu olan Daron Acemoğlu, ilköğrenimini İstanbul Kadıköy'deki Aramyan Uncuyan Ermeni İlkokulu’nda tamamladıktan sonra, 1986'da Galatasaray Lisesi’nden mezun oldu.

Lisans derecesini İngiltere'nin York Üniversitesi'nde Matematiksel Ekonomi ve Ekonometri Bölümü'nde (1989) tamamladı; yüksek lisans (1990) ve doktora (1992) derecelerini Londra Ekonomi Okulundan aldı. 1992-1993 yılları arasında Londra Ekonomi Okulu'nda ders verdi. 

1993'ten itibaren akademik kariyerine ABD'de Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde (MIT) devam ediyor. 2000 yılında ekonomi profesörü ve 2019 yılında da üniversitede bir öğretim üyesine verilebilecek en yüksek unvan olan enstitü profesörü unvanını aldı.

• Tarihsel bağlamın önemi: M, Acemoğlu'nun Atatürk dönemi reformlarını günümüz değer yargılarıyla ele aldığını, ancak dönemin şartlarının çok daha zorlayıcı olduğunu vurguluyor. Özellikle Türkiye'nin o dönemdeki tehditlere karşı sert reformlar yapma zorunluluğunda olduğunu öne sürüyor.
  
• Manipülasyon suçlaması: M, Acemoğlu'nun Türkiye Cumhuriyeti'nin tarihini bilinçli olarak yanlış sunduğunu ve Türkiye’yi Batı'ya karşı küçük düşürdüğünü iddia ediyor.
  
• Atatürk'ün ve devrimlerinin kutsallığı: M, Acemoğlu'nun eleştirilerini, Atatürk'e düşmanlık olarak algılıyor ve Atatürk'ün Türkiye için yaptığı reformların ülkeyi koruduğunu ve modernleştirdiğini savunuyor.
  

• Bilimsel eleştiri: G, Acemoğlu’nun bilim insanı olarak tarihi eleştirdiğini ve bunun düşmanlıkla karıştırılmaması gerektiğini söylüyor. Eleştiriyi, gelişim ve ilerleme için bir araç olarak görüyor.
  
• Karşılaştırmalı tarih: G, Acemoğlu’nun eleştirilerini sadece Türkiye'ye özgü değil, diğer ülkelerin de benzer süreçlerden geçtiğini belirterek savunuyor. Örneğin, o dönemdeki cumhuriyetlerin de benzer reformlar yaptığını ve Türkiye'nin bu bağlamda ele alınması gerektiğini ifade ediyor.
  
• Tarihi eleştirme özgürlüğü: G, tarihçilerin ve akademisyenlerin Atatürk'ü eleştirme hakkına sahip olduğunu, eleştirinin hakaretle karıştırılmaması gerektiğini savunuyor.
  

• M'nin hatası: M, Acemoğlu’nun eleştirilerini bir tür ihanet ya da "Atatürk düşmanlığı" olarak etiketleyerek ad hominem (kişisel saldırı) yapıyor. Acemoğlu'nun bir bilim insanı olarak yaptığı tarihsel değerlendirmeyi, kişisel bir saldırı olarak algılıyor. Ayrıca M'nin, Atatürk döneminde yapılan reformları "tek doğru" olarak sunması, tarihsel gelişmeleri eleştiriye kapalı hale getiriyor ki bu da yanıltıcı ikilem yaratıyor: Sanki ya bu reformlar tam anlamıyla mükemmeldi ya da tamamen hatalıydı gibi iki kutup arasında bir tercih sunuyor.
  
• G'nin hatası: G, M'ye yanıt verirken bir noktada M'nin argümanlarını anlamadan karşılık veriyor ve tarihsel bağlamı tamamen ihmal edebileceğini düşünüyor. Örneğin, G'nin İsviçre ve ABD gibi ülkelerle Türkiye'yi kıyaslaması yanıltıcı karşılaştırma (false equivalence) hatasına düşüyor. Türkiye'nin 1920'lerdeki durumu, ABD ve İsviçre ile kıyaslanamayacak kadar farklıydı, bu yüzden böyle bir kıyaslama M’nin dikkat çektiği bağlamsal farkları göz ardı ediyor.
  

• Tutucu ve korumacı: M, Türkiye tarihini ve Atatürk’ü son derece korumacı bir şekilde ele alıyor. Geçmişi eleştirmeye son derece kapalı bir yaklaşımı var ve bu nedenle karşıt fikirleri kabul etmesi zor görünüyor.
  
• Duygusal ve tepkisel: M, eleştiriler karşısında oldukça duygusal tepkiler veriyor. Tartışmanın sonlarına doğru sinirlenip G’yi engellemesi, karşıt görüşlere karşı tahammülsüz olduğunu gösteriyor. Özellikle G'yi suçlaması ve kişisel saldırı yapması, kendisinin haklı olduğunu kanıtlamak için duygusal argümanlara başvurduğunu gösteriyor.
  
• Eleştirilere kapalı: M, eleştirilere kapalı bir tavır sergiliyor ve Atatürk eleştirisini ihanet olarak algılıyor. Bu, onu eleştiriye karşı savunmacı yapıyor.
  

• Akılcı ve eleştirel: G, tartışmada daha akılcı ve soğukkanlı bir tavır sergiliyor. Eleştiriyi ilerleme için bir araç olarak görüyor ve bilimsel bir yaklaşımla tartışmaya katkı yapmaya çalışıyor.
  
• Açık fikirli: G, farklı ülkeleri ve tarihsel süreçleri karşılaştırarak daha geniş bir perspektiften bakmaya çalışıyor. Ancak bu kıyaslamalar bazen bağlamdan kopuk olabilir.
  
• Sabırlı ama ironi kullanan: G, M'ye göre daha sabırlı ama aynı zamanda tartışmada ironik ve sarkastik bir üslup kullanıyor. Bu, tartışmayı daha da alevlendirebilecek bir strateji.
  

• Olumlu Yönler:
  
• Kadın hakları, sanayileşme, bürokrasinin modernleşmesi ve devlet kapasitesinin artırılması gibi ilerici reformları gerçekleştirdiği vurgulanıyor. Bu, Atatürk'ün toplumun pek çok kesimi için daha önce olmayan özgürlükler getirdiği anlamına geliyor.
  
• 
  
  
• Olumsuz Yönler:
  
• Ancak bu reformların halkla yeterince istişare edilmeden, zorla dayatıldığı, muhaliflerin bastırıldığı ve bazı durumlarda idam edildiği belirtiliyor. Bu, okuyan kişinin gözünde Atatürk'ü otoriter bir lider olarak konumlandırabilir.